ਪਹਿਲਾ ਕਾਂਡ ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੁਮਾਰ ਅਜੀਬ ਹੀ ਤਬੀਅਤ ਦਾ ਲੜਕਾ ਸੀ। ਉਸ ਵਿਚ ਤਾਕਤ ਤੇ ਲਿਆਕਤ ਦੋਵਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਘਾਟਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਉਚ ਖਿਆਲੀ ਤੇ ਬੁਲੰਦ ਨਿਗਾਹੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਉਹ ਖੂਬ ਨਿਪੁੰਨ ਸੀ ਪਰ ਇਕ ਵੱਡਾ ਨੁਕਸ ਉਸ ਵਿਚ ਜ਼ਰੂਰ ਸੀ ਕਿ ਕਿਸੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਕਰਨ ਲਗਿਆਂ ਉਹ ਦੂਜੇ ਦਾ ਆਸਰਾ ਅਵੱਸ਼ ਭਾਲਿਆ […]
੧.ਭਵਾਨੀ ਪੁਰ ਦੇ ਚਟਰ ਜੀ ਪਰਵਾਰ ਦਾ ਚਲਾ ਚੌਕਾ ਇਕੋ ਹੀ ਥਾਂ ਹੈ। ਦੋ ਜਣੇ ਗਰੀਸ਼ ਤੇ ਹਰੀਸ਼ਰਨ ਤੇ ਇਕੋ ਚਾਚੇ ਦਾ ਪੁਤ ਭਰਾ ਰਮੇਸ਼ ਹੈ। ਪਹਿਲਾਂ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਬਾਪ ਦਾਦੇ ਦੀ ਜਾਇਦਾਦ ਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ਰੂਪਾ ਨਰਾਇਣ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ਹੜਵਾ ਜ਼ਿਲੇ ਦੇ ਵਿਸ਼ਨ ਪੁਰ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਸੀ, ਉਸ ਵੇਲੇ ਹਾਰੀਸ਼ ਦੇ ਪਿਤਾ ਭਵਾਨੀ ਚਟਰ
ਦਪਿੰਦਰ ਸਕੂਲੋਂ ਆ ਕੇ ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਚਿੜੀਆਂ ਫੜ੍ਹਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ । ਉਸ ਦਾ ਚਿੜੀਆਂ ਫੜ੍ਹਨ ਦਾ ਢੰਗ ਬੜਾ ਅਨੋਖਾ ਸੀ । ਉਹ ਇੱਕ ਫੁੱਟ ਕੁ ਲੰਮਾ ਕਾਨਾ ਟੋਕਰੀ ਦੇ ਇੱਕ ਸਿਰੇ ਹੇਠ ਲਗਾ ਕੇ ਟੋਕਰੀ ਕੋਡੀ ਜਿਹੀ ਕਰਕੇ ਖੜ੍ਹੀ ਕਰ ਲੈਂਦਾ । ਫਿਰ ਕਾਨੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਲੰਬੀ ਰੱਸੀ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਦੂਰ ਮੰਜੇ ਉਹਲੇ ਲੁਕ ਕੇ
(1)ਹਰ ਵਾਰੀ ਛੁੱਟੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸਾਡਾ ਪਰਿਵਾਰ ਪਿੰਡ ਮਾਂ ਜੀ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਜੀ ਕੋਲ ਜਾਂਦਾ ਤਾਂ ਗਿਆਰਾਂ-ਬਾਰਾਂ ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਮਾੜੂਏ ਜਿਹੇ ਗ਼ਫੂਰ ਨੂੰ ਚਾਅ ਚੜ੍ਹ ਜਾਂਦਾ। ਨਿੱਕੇ-ਮੋਟੇ ਕੰਮਾਂ ਲਈ ਬਾਬਾ ਜੀ ਨੇ ਮੰਡੀਆਂ ਪਿੰਡ ਦੇ ਅਰਾਈਆਂ ਦੇ ਮੁੰਡੇ ਨੂੰ ਨੌਕਰ ਰੱਖ ਲਿਆ ਸੀ। ਉਂਜ ਤਾਂ ਸਾਈਂ ਨਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਬੁੱਢਾ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਘਰ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਲਈ
ਪਹਿਲਾ ਭਾਗਇਕ:ਅੱਜ ਮਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਹੋ ਸਕਦਾ ਏ, ਕਲ੍ਹ ਹੋਈ ਹੋਵੇ—ਪੱਕਾ ਨਹੀਂ ਕਹਿ ਸਕਦਾ। ‘ਆਸ਼ਰਮ’ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਤਾਰ ਵਿਚ ਬਸ ਏਨਾ ਈ ਲਿਖਿਆ ਏ—’ਤੁਹਾਡੇ ਮਾਤਾ ਜੀ ਦਾ ਦਿਹਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਅੰਤੇਸ਼ਟੀ ਕਲ੍ਹ ਹੈ। ਦੁੱਖੀ ਹਿਰਦੇ।’ ਇਸ ਮਜਮੂਨ ਵਿਚ ਖਾਸੀ ਗੁੰਜਾਇਸ਼ ਏ। ਹੋ ਸਕਦਾ ਏ ਮੌਤ, ਕਲ੍ਹ ਈ ਹੋ ਗਈ ਹੋਵੇ।ਮਾਰੇਂਗੋ ਦਾ ਬਿਰਧ-ਆਸ਼ਰਮ ਅਲਜੀਯਰਸ
ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਾਮਰਾਜਵਾਦੀਆਂ ਨੇ ਇਹ ਮਿਥਿਆ ਧਾਰਨਾ ਫੈਲਾਈ ਕਿ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀਆਂ ਵਿਚ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਦੀ ਤਾਕਤ ਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਨਹੀਂ—ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਹਮੇਸ਼ਾ ਵਿਦੇਸ਼ੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਹਰਾਏ ਜਾਂਦੇ ਰਹੇ। ਪਹਿਲਾਂ ਆਰੀਆ ਆਏ, ਫੇਰ ਤੁਰਕ, ਮੁਗਲ ਆਏ ਤੇ ਫੇਰ ਅਸੀਂ ਆ ਗਏ। ਅਫ਼ਸੋਸ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੇ ਬੁੱਧੀਜੀਵੀ ਅਕਸਰ ਇਸ ਮਿਥਿਆ ਧਾਰਨਾ ਨੂੰ ਸਹੀ ਮੰਨ ਲੈਂਦੇ
“ਬੀਜੀ ਕਿੱਥੇ ਨੇ?” ਰਸਮੀ ਸੁੱਖ-ਸਾਂਦ ਪੁੱਛਣ ਪਿੱਛੋਂ ਬੀਜੀ ਨੂੰ ਕਿਧਰੇ ਨਾ ਵੇਖ ਕੇ ਮੈਂ ਪੁੱਛਿਆ।“ਨੀਟੂ ਨੂੰ ਨਾਲ਼ ਲੈ ਕੇ ਨਾਲ਼ ਦੀ ਹਵੇਲੀ ਗਏ ਨੇ।” ਚੁੱਲ੍ਹੇ ‘ਚ ਫੂਕ ਮਾਰਦਿਆਂ ਛੋਟੇ ਭਰਾ ਦੀਪ ਦੀ ਪਤਨੀ ਨੇ ਦੱਸਿਆ।ਹਵੇਲੀ ਵੱਲ ਜਾਂਦਿਆਂ ਅੱਗੋ ਆਉਂਦੇ ਬੀਜੀ ਦਿੱਸੇ, ਬੇ-ਪਛਾਣ ਧੁੰਦਲਾ ਜਿਹਾ ਚਿਹਰਾ ਢਿੱਲੀ ਤੋਰ…ਦਿਲ ਨੂੰ ਧੱਕਾ ਜਿਹਾ ਲੱਗਾ। ਮੱਥਾ ਟੇਕਨ ਤੇ ਨੂੰਹ
ਸਮੁੰਦਰ ਡੂੰਘਾ ਕਿ ਆਸ ਡੂੰਘੀ? ਧਰਤੀ ਭਾਰੀ ਕਿ ਆਸ ਭਾਰੀ? ਪਹਾੜ ਥਿਰ ਕਿ ਆਸ? ਫੁੱਲ ਹਲਕਾ ਕਿ ਆਸ? ਹਵਾ ਸੱਚੀ ਕਿ ਆਸ ਸੱਚੀ? ਸੂਰਜ ਰੌਸ਼ਨ ਕਿ ਆਸ ਰੌਸ਼ਨ? ਪਰਮੇਸ਼ਰ ਅਮਰ ਕਿ ਆਸ ਅਮਰ? ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਵਾਲਾਂ ਦਾ ਨਿਰਣਾ ਸਿਆਣੇ ਕਰੀ ਜਾਣਗੇ, ਆਪਾਂ ਨੂੰ ਤਾਂ ਏਨਾ ਪਤੈ ਕਿ ਪਿੰਡ ਬਾਹਰ ਪੁਰਾਣੇ ਖੱਡੇ ਕਿਨਾਰੇ ਕਿਸਾਨ ਦੀ ਝੋਂਪੜੀ ਸੀ।
ਬਹੁਤ ਸਮਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬਹੁਤ ਉੱਚਾਈ ’ਤੇ ਆਸਮਾਨ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੀ ਤਿੱਬਤ ਦਾ ਇਕ ਕੋਨਾ ਇਕ ਇਨਸਾਫ਼ ਪਸੰਦ ਰਾਜੇ ਦੇ ਅਧੀਨ ਸੀ। ਉਹ ਦੂਰ ਦੂਰ ਤਕ ਸਹੀ ਫ਼ੈਸਲਿਆਂ ਲਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸੀ। ਇੱਥੇ ਹੀ ਦੋ ਗ਼ਰੀਬ ਆਦਮੀ ਇਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਗੁਆਂਢ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਦੋਵੇਂ ਬਹੁਤ ਚੰਗੇ ਸਨ ਅਤੇ ਹੱਕ ਹਲਾਲ ਦੀ ਕਮਾਈ ਖਾਂਦੇ ਸਨ। ਦੋਹਾਂ ਦੇ
ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਭਿਆਣਕ ਕਾਲ, ਜਿਵੇਂ ਕੋਈ ਦੈਂਤ, ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਦਨਦਨਾਉਂਦਾ ਫਿਰ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਜੋ ਹਰ ਪਾਸੇ ਹੌਲਨਾਕ ਤਬਾਹੀ ਵਰਤਾਅ ਰਿਹਾ ਸੀ।ਕਈ ਟੱਬਰਾਂ ਵਿਚ ਵੈਣ ਪੈ ਅਤੇ ਕੀਰਨੇ ਪੈ ਰਹੇ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਿਸੇ ਪਿਆਰੇ ਦੀ ਇਸ ਜ਼ਾਲਮ ਦੈਂਤ ਨੇ ਜਾਨ ਲੈ ਲਈ ਹੋਈ ਸੀ ਅਤੇ ਜਾਂ ਅਧਮਰਿਆ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।ਅਜਿਹੇ ਵੇਲਿਆਂ ਵਿਚ ਚਾਰ