ਭਾਸ਼ਾ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਪੱਖੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਇੱਕ ਆਰੀਆ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ। ਆਰੀਆ ਭਾਸ਼ਾ-ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਹਿੰਦੀ, ਸਿੰਧੀ, ਗੁਜਰਾਤੀ, ਮਰਾਠੀ, ਬਿਹਾਰੀ, ਉੜੀਆ, ਬੰਗਾਲੀ, ਅਸਾਮੀ, ਨੇਪਾਲੀ ਆਦਿ ਪ੍ਰਾਂਤਿਕ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਗਿਣੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਤਾਮਿਲ, ਕੰਨੜ, ਮਲਿਆਲਮ ਤੇ ਤੇਲਗੂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦਾਵਿੜ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਹਨ, ਆਰੀਆ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਨਹੀਂ। ਭਾਰਤੀ ਆਰੀਆ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੀ ਕਤਾਰ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲੀ ਤੇ […]
ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਜਾਣਨ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਖੇਤਰਾਂ , ਇਸ ਦੇ ਗੁਆਂਢੀ ਇਲਾਕਿਆਂ, ਇਸ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾਈ ਬਣਤਰ ਤੇ ਵਰਤੋਂਵਿਹਾਰ, ਇਸ ਦੀਆਂ ਉਪਬੋਲੀਆਂ, ਇਸ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਵਰਤਮਾਨ ਸਥਿਤੀ ਆਦਿ ਗੱਲਾਂ ਬਾਰੇ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਹੀ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਮਹਿਮਾ ਤੇ ਮਹੱਤਵ ਨੂੰ ਪਛਾਣਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। | ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ
ਜੇਕਰ ਗਹੁ ਨਾਲ ਵੇਖੀਏ ਤਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਨਸਲਾਂ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਬੋਲੀਆਂ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ ਅੱਜ ਵੀ ਉਪਲਬਧ ਹਨ। ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀਆਂ ਲੜੀਆਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਅੱਡ-ਅੱਡ ਸੱਭਿਆਚਾਰਾਂ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਪੇਸ਼ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਮਿਸਾਲ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲੀ ਵਿੱਚ : ਛਿੱਤਰ, ਲਿੱਤਰ, ਖੌਸੜੇ, ਜੁੱਤ-ਪਤਾਣ, ਮੌਜੇ, ਬੂਟ, ਜੋੜੇ।
ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਜਿਸ ਰੂਪ ਤੋਂ ਜੀਵਾਂ ਅਤੇ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਇਕ ਜਾਂ ਇੱਕ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦਾ ਗਿਆਨ ਹੋਵੇ ਉਸ ਨੂੰ ਵਚਨ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਵਚਨ ਦੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਵਾਕ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਜਿਵੇਂ :- ਬੱਚੇ ਖੇਡਦੇ ਹਨ | ਵਾਕ ਤਿੰਨ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਯੋਜਕਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜ ਕੇ ਇਕ ਵਾਕ ਬਣਾਉਣ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੰਯੁਕਤ ਵਾਕ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਜਿਵੇਂ :- ਸਾਰੀਕਾ ਨੇ ਰੋਟੀ ਖਾਧੀ ਤੇ ਸਕੁਲ ਗਈ। ਵਾਕ ਨੂੰ ਮਿਸ਼ਰਤ ਵਾਕ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ :- ਗੁਰਦੀਪ ਨੇ ਕਿਹਾ
ਵਿਸਮਿਕ ਜਿਹੜੇ ਸ਼ਬਦ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਬੁਲਾਉਣ ਲਈ, ਖੁਸ਼ੀ, ਹੈਰਾਨੀ ਤੇ ਗਮੀ । ਦੇ ਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਵਿਸਮਿਕ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਜਿਵੇਂ :- ਵਾਹ-ਵਾਹ ! ਸਾਬਾਸ਼ !, ਓਏ ! ਉਫ ! ਆਦਿ । ਵਿਸਮਿਕ ਦੀਆਂ 13 ਕਿਸਮਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ।
ਜਿਹੜੇ ਸ਼ਬਦ ਦੋ ਵਾਕਾਂ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਜਾਂ ਵਾਕਾਂਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜਨ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਨ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਯੋਜਕ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਜਿਵੇਂ :- ਤੇ, ਕਿ, ਅਤੇ ਪਰ ਆਦਿ । ਯੋਜਕ ਦੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ :
ਜਿਹੜੇ ਸ਼ਬਦ ਕਿਸੇ ਵਾਕ ਦੇ ਨਾਵਾਂ ਜਾਂ ਪੜਨਾਵਾਂ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਆ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਵਾਕ ਦੇ ਹੋਰਨਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨਾਲ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੰਬੰਧਕ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ :- ਦੀ, ਦਾ, ਨੇ, ਨੂੰ, ਤੋਂ ਕੋਲੋਂ ਆਦਿ । ਸੰਬੰਧਕ ਤਿੰਨ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ : 3: ਦੁਬਾਜਰਾ ਜਾਂ ਮਿਸ਼ਰਤ ਸੰਬੰਧਕ :– ਜਿਹੜੇ ਸ਼ਬਦ ਕਦੇ ਪੂਰਨ ਅਤੇ
ਜਿਹੜੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਤੋਂ ਕਿਸੇ ਕੰਮ ਦੇ ਹੋਣ ਜਾਂ ਕਰਨ ਬਾਰੇ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਵੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਰਿਆ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਜਿਵੇਂ :- ਕਰਦਾ ਹੈ, ਖੇਡਦਾ ਹੈ, ਕਰੇਗਾ, ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਆਦਿ । ਕਿਰਿਆ ਦੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਜਿਹੜੇ ਸ਼ਬਦ ਕਿਰਿਆ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੇ ਹਨ ਭਾਵ ਕਿਰਿਆ ਦਾ ਢੰਗ, ਸਮਾਂ ਜਾਂ ਸਥਾਨ
ਜਿਹੜੇ ਸ਼ਬਦ ਨਾਂਵ ਪੜਨਾਂਵ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਗੁਣ-ਦੋਸ਼ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਉਹ ਸ਼ਬਦ ਜੋ ਕਿਸੇ ਨਾਂਵ-ਪੜਨਾਂਵ ਦੇ ਗੁਣ ਦੋਸ਼, ਗਿਣਤੀ ਮਿਣਤੀ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਜਿਵੇਂ :- ਚੰਗਾ, ਬੁਰਾ, ਕਾਲਾ, ਤਿੰਨ, ਚਾਰ, ਵੀਹ ਆਦਿ । ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਪੰਜ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।